Ali Mezarcıoğlu / Kavramları Doğru Kullanmak

Çingeneyiz.org kurulduğu günden beri, Türkiye'de yanlış kullanılan bazı kavramları yerli yerine oturtmaya, toplumumuzun daha iyi anlatılmasına temelden katkı sunmaya çalışıyor. Bu yazıda bugüne kadar anlattıklarımızın genel bir özetini yapacağız. Böylece okurlarımız kendi deneyim ve düşünceleri ile bizim yaklaşımlarımızı karşılaştırma imkanı bulabilirler. 

Çingene denildiğinde Türkiye'de herkesin aklında farklı bir şey uyanır. Bu sözcüğü küfür olarak kullananları, ikide bir içinde "Çingene" geçen ayrımcı deyişleri tekrarlayanları kast etmiyoruz. Orta Anadolu'da kendi halinde sıradan bir köylü için "Cingen" dediğinizde kafasında canlanan kendine özgü bir kültüre sahip Turani bir kavim olan Abdallardır; Karadeniz'de Gürcü, Çepni, Laz ya da Türkmen kökenli bir yurttaşımız Kafkasya'nın kökünü Hindistan'dan alan kavimlerinden olan Lomları Çingene diye bilir. Hem ülkemiz hem de Suriye ve Irak gibi Orta Doğu ülkelerinde yaşayan Mezopotamyalı kavimlerin gözünde Çingeneler Domlar, Gevendeler ve diğer bölge kavimleridir. Çingenelik, tüm bu kavimlere dışarıdan bakanların; bizlerin deyimiyle Gaco-Gebenlerin verdiği isimdir. Çünkü tüm bu kavimler sanayileşme öncesi geçimlerini çeşitli zanaat ve hizmetlerin sunumuyla sağlamışlar; içinde yaşadıkları toplumlara demirciler, elekçiler, kalaycılar, bakırcılar, müzisyenler, halk hekimleri, dişçiler olarak hizmet etmişlerdir. Tarımcı ve hayvancı kavimler bu kavimleri kendilerinden ayırmak için nasıl Çingene adını kullanmışlarsa, biz de kendimizin onlardan farkını vurgulamak için yüzlerce yıl boyunca Gaco-Geben-Baro-Şivan vs gibi kelimeleri kullanmışızdır.

Çingene olarak adlandırılan kavimler sanıldığının aksine kültürce birbirinden çok farklıdır. Balkan ve Ege coğrafyasında çok yaygın olan Romanlarla İç Anadolu ve Orta Asya Bozkırlarının Abdalları tamamen farklı kültürlerdir. Aynı şey Domlar, Lomlar, Gevendeler ve Çingene olarak adlandırılan tüm diğer kavimler içinde geçerlidir. Tüm bu toplumların dilleri, içinde yaşadıkları toplumun dilini konuşurken kullandıkları şiveleri, dansları, müzikleri başka başkadır. Aralarındaki ortak nokta meslektir, bu ortaklık yüzünden göçebe zanaatçı olmayan kavimler onlara Çingene demektedir. Bir Romanla bir Abdal birbirlerine kendilerini yakın hissettiklerinde bunun nedeni aynı kültürü paylaşmaları değil; meslek ortaklığından kaynaklanan benzer bir yaşam tarzına sahip olmalarıdır. 

Türkiye'de Çingene olarak adlandırılan kavimlere mensup bireylerin sayısı gerçekten çok fazladır. Tartışma yaratmamak için rakam telafuz etmeyelim. Yalnız bazıları bu rakamın yüksekliğinden ürküp, Çingene olarak adlandırılan kavimleri bir tehlike olarak görebiliyorlar. İçlerini ferah tutsunlar. Sayıca fazla olsa da bunlar tek bir kavim değillerdir. Aralarında meslek ortaklığı dışında pek az kültürel benzerlik vardır. Bu haliyle de kimse için bir tehdit oluşturmazlar. Çingene olarak adlandırılan toplumlar içlerinde yaşadıkları toplumla uyum içerisinde, barışçıl bir yaklaşım sergiler, bin bir güçlüğe karşın ekmeklerini taştan çıkartırlar. Kabaca ifade edecek olursak, Çingeneler kendilerine ilişmeyene ilişmez, azıcık aşım kaygısız başım diyerek yaşayıp giderler.