Romanlar ve Abdallar Üzerine 30/08/2012

Türkiye'de çok uzun yıllardan beri devam eden bir tartışma var. Bu tartışmanın esasını Roman ve Abdal toplumlarının birbirleriyle olan ilişkisi oluşturuyor. İç Anadolu ve Doğu Anadolu'nun önemli bir bölümünde herhangi bir ilçeyi ziyaret edin. Oranın sakinlerine Çingene mahallesini sorun. Sizi Abdalların yaşadığı mahalleye götüreceklerdir. Trakya'da ise aynı soruyu sorduğunuzda size Roman mahallesinin tarif edildiğini görürsünüz. Bu örnek dışarıdan bakanların her iki grubu da Çingene olarak adlandırdığını göstermektedir. Peki gerçekte Romanlar ve Abdallar hangi kökenden geliyorlar? Roman ve Abdal aynı kavme verilen farklı yerel isimler mi? Yoksa büsbütün farklı toplumlardan mı bahsediyoruz.

Gelin önce bu konudaki farklı fikirlerin neler olduğuna bakalım. Sonra da kendi düşüncelerimizi özetleyelim.

Romanlar ve Abdallarla ilgili fikir ortaya atanlar aşağıdaki düşünceleri ileri sürmüşlerdir:

-Romanlar ve Abdallar birbirleriyle hiçbir ilişkisi olmayan insan toplumlarıdır. Dilleri farklıdır. Tarihleri farklıdır. Bu yüzden tamamen birbirlerine yabancıdırlar.

-Romanlar ve Abdallar aynı kavmin farklı kollarıdır. Zaman içerisinde birbirinden ayrı düşüp birbirlerine yabancılaşmışlardır.

-Romanlar ve Abdallar aynı kavimdir. İsimlendirme farklılığı yerel dillerden ileri gelmektedir.

Bu üç düşüncenin de kendilerine göre haklı olduğu taraflar bulunmaktadır. Öncelikle gerçekten de Romanların ve Abdalların dilleri farklıdır. Roman dili Romanestir. Romanes bir Hint-Avrupa dilidir. Avrupa coğrafyasında yaygın bir biçimde konuşulan ve büyük ölçüde Hint dillerinden etkilenmiş tek dil olarak kabul edilmektedir. Abdalların bir bölümü arasında yaygın olan Abdoltili ya da teberce ise gramer olarak Türkçe, kelime yapısı itibarı ise Farsça ve çeşitli bölge dillerinden etkilenmiştir. Yeterince incelenmediğinden bu dilin incelikleri hakkında bilgi sahibi değiliz.

Romanların ve Abdalların dilleri gibi tarihleri de farklıdır. Roman dili üzerinde yapılan incelemeler Romanların bin yıl kadar önce Hindistan'dan yola çıkarak Avrupa'ya geldiklerini göstermektedir. Abdal toplumu ise Orta Asya'nın İran kültürüne açık bölgelerinden çeşitli yönlere doğru göç etmiş ve son durak olarak Orta Anadolu'da yerleşmiştir. Romanlar açık bir biçimde Hint, Abdallar ise Türki-Turani kökenlidir.

Bu bilgiler Romanlar ve Abdalların aynı kavmin birbirlerinden ayrı düşmüş kolları olmadıklarını açık bir biçimde ortaya koyar. Aynı şekilde Roman ve Abdalların halen tek bir kavim oldukları ve isimlendirme farklılıklarının yerel dilden kaynaklandığı iddiası da temelsizdir. Zira dikkatli bir gözlem yapıldığında günümüz Abdal ve Roman toplulukları arasında çok belirgin kültürel farkların olduğu hemen fark edilebilir.

Diğer taraftan Romanlar ve Abdallar arasında hiçbir ilişki bulunmadığı, bu grupların birbirlerine tamamen yabancı oldukları tezi de abartılıdır. Herşeyden önce dışarıdan bakanların her iki kavmi de Çingene olarak adlandırması boş yere değildir. Binlerce yıl boyunca Abdalların ve Romanların ataları aynı şekilde geçinmişlerdir. Belli mevsimlerde kışladıkları yerlerden ayrılıp köylere ve çoban göçebelerin kamplarına gitmişler, onlara çeşitli zanaat ve hizmetleri sunmuşlardır. Demircilik, elekçilik, sepetçilik, hasırcılık, müzisyenlik, halk hekimliği gibi Çingene Usulü Geçim Yolları Romanlar ve Abdallar arasında ortaktır. Bu ekonomik temel her iki toplumun da aynı yaşam biçimini paylaşmasını getirmiştir.

Romanlar ve Abdallar arasındaki bir diğer önemli ortaklık ise kader birliğidir. Her iki kavim de komşuları tarafından Çingene olarak adlandırılmış, Çingene adına yüklenen yanlış önyargıların ve hurafelerin acısını çekmişlerdir. Yüzlerce yıl boyunca bu temelde çok büyük zorluklarla karşılaşılmıştır. Romanlar ve Abdallar arasındaki kader ortaklığı tamamen farklı kökenlerden gelen bu iki toplumun pek çok yerde birbirlerine sempati ve anlayışla yaklaşmalarına imkan vermiştir. Nitekim Romanların ve Abdalların birlikte yaşadığı büyük şehirlerdeki ortak mahallelerde zaman içerisinde karma aileler kurulmuş, yer yer iki kavim tamamen birbirine karışmıştır. İstanbul'daki Küçükbakkalköy, Teneke Mahallesi, Kuştepe, Paris Mahallesi gibi bazı Çingene yerleşimleri bu kaynaşmanın en güzel örneklerini teşkil ederler.

İşin doğrusu Roman ve Abdalların dilleri ve tarihleri farklı iki kavim olduğudur. Buna karşılık tarihin bir döneminde hem Romanlar hem de Abdallar sahip oldukları doğal kaynakları, orman arazilerini, tarım topraklarını ve hayvan sürülerini yitirdikleri için göçebe zanaatçılıkla geçinmek zorunda kalmışlardır. Her iki kavme de Çingene adının verilmesi ve her iki kavmin mensuplarının da bu nedenle önyargıların hışmına uğraması buradan kaynaklanmaktadır.

Şüphesiz ki bu kader yalnızca Roman ve Abdallara özgü değildir. Dünyanın dört bir yanında doğal kaynaklarına el konulan binlerce kavim için hayatta kalmanın tek yolu çeşitli zanaat ve hizmetleri yerleşik tarımcı ve göçebe zanaatçılara sunmak olmuştur. Yokluğun pençesinde kıvranan bu kavimlerin soyundan gelenler günümüz insanlığının yabana atılamayacak bir bölümünü teşkil etmektedir. Paveeler, Yenischeler, Quinquislar, Rudariler, Haskaliler, Lomlar, Domlar, Gevendeler, Helebiler, Sulubbalar, Nyamakalawlar, Chandalalar, Paryalar ve diğerleri... Tüm bu kavimler dünya genelinde ortak bir kaderin kurbanları olmuşlar, farklı yerlerden gelmelerine, farklı kültürlere sahip olmalarına rağmen ortak acıları yaşamışlardır. Bu ortaklığı anlamak önemlidir. Diğer taraftan Orta Asya, Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu'nun bir bölümünde Çingene olarak adlandırılan göçebe zanaatçı kavimlerin her birinin kendilerine ait farklı kültürleri olduğunu bilmek ve bu zenginliğe saygı duymak da aynı derecede önemlidir.